"Keningsnoas?". Dat is de namme dy't jûn is oan in koartlyn ûntdutsen hadrosaurus mei de wittenskiplike namme Rhinorex condrupus. Hy graasde sawat 75 miljoen jier lyn op fegetaasje fan it Lette Kryt.
Oars as oare hadrosauriërs hie Rhinorex gjin bonke of fleisige kuif op syn kop. Ynstee dêrfan hie er in enoarme noas. Ek waard er net ûntdutsen yn in rotsich útstek lykas oare hadrosauriërs, mar oan 'e Brigham Young University op in planke yn in efterkeamer.
Tsientallen jierren lang diene jagers fan dinosaurusfossielen har taken mei pikhouweel en skeppe en soms dynamyt. Se beitelden en blaasden elke simmer tonnen rots fuort, op syk nei bonken. Universiteitslaboratoaria en natuerhistoaryske musea fol mei dielde of folsleine dinosaurusskeletten. In wichtich diel fan 'e fossilen bliuwt lykwols yn kratten en gipsen ôfgietsels opslein yn opslachbakken. Se hawwe gjin kâns krigen om har ferhalen te fertellen.
Dizze situaasje is no feroare. Guon paleontologen beskriuwe de dinosauruswittenskip as in twadde renêssânse dy't ûndergiet. Wat se bedoele is dat nije oanpakken nommen wurde om djipper ynsjoch te krijen yn it libben en de tiden fan dinosaurussen.
Ien fan dy nije oanpakken is om gewoan te sjen nei wat al fûn is, lykas it gefal wie mei Rhinorex.
Yn 'e jierren '90 waarden fossilen fan Rhinorex dellein oan 'e Brigham Young University. Yn dy tiid rjochten paleontologen har op hûdôfdrukken dy't fûn waarden op rompbonken fan hadrosaurussen, wêrtroch't der net folle tiid oerbleau foar fossile skedels dy't noch yn 'e rotsen sieten. Doe besleaten twa postdoktorale ûndersikers om nei de skedel fan 'e dinosaurus te sjen. Twa jier letter waard Rhinorex ûntdutsen. Paleontologen joegen nij ljocht op harren wurk.
Rhinorex wie oarspronklik opgroeven yn in gebiet fan Utah mei de namme Neslen. Geologen hienen in frij dúdlik byld fan 'e lang lyn ferlyne omjouwing fan 'e Neslen-side. It wie in estuariumhabitat, in sompich leechlân dêr't swiet en sâlt wetter mingden tichtby de kust fan in âlde see. Mar yn it binnenlân, 200 mil fierderop, wie it terrein hiel oars. Oare hadrosauriërs, de kuifsoarte, binne yn it binnenlân opgroeven. Omdat de eardere paleontologen it folsleine Neslen-skelet net ûndersochten, namen se oan dat it ek in kuifhadrosauriër wie. As gefolch fan dy oanname waard de konklúzje lutsen dat alle kuifhadrosauriërs sawol ynlânske as estuariumboarnen lykweardich eksploitearje koene. Pas doe't palenotologen it opnij ûndersochten, bleek it eins Rhinorex te wêzen.
Lykas it stik fan in puzel dat op syn plak falt, ûntdekke wy dat Rhinorex in nije soarte fan Lette Kryt-libben wie. It finen fan "Keningsnoas" liet sjen dat ferskate soarten hadrosauriërs har oanpast en evoluearre hawwe om ferskate ekologyske nissen te foljen.
Troch gewoan better te sjen nei fossilen yn stoffige opslachbakken, fine paleontologen nije tûken fan 'e libbensbeam fan 'e dinosaurussen.
——— Fan Dan Risch
Pleatsingstiid: 1 febrewaris 2023