«Каралеўскі нос?». Так назвалі нядаўна адкрытага гадразаўра з навуковай назвай Rhinorex condrupus. Ён пасвіўся расліннасці позняга крэйдавага перыяду каля 75 мільёнаў гадоў таму.
У адрозненне ад іншых гадразаўраў, у рынарэкса не было касцявога або мясістага грэбня на галаве. Замест гэтага ў яго быў велізарны нос. Акрамя таго, яго знайшлі не ў скалістым выступе, як іншых гадразаўраў, а ва Універсітэце Брыгама Янга на паліцы ў заднім пакоі.
Дзесяцігоддзямі паляўнічыя за выкапнямі дыназаўраў выконвалі свае заданні з дапамогай кіркі і рыдлёўкі, а часам і дынаміту. Кожнае лета яны высякалі і ўзрывалі тоны горных парод у пошуках косцяў. Універсітэцкія лабараторыі і музеі прыродазнаўства былі запоўненыя частковымі або поўнымі шкілетамі дыназаўраў. Аднак значная частка выкапняў застаецца ў скрынях і гіпсавых злепках, схаваных у кантэйнерах. Ім не далі магчымасці расказаць свае гісторыі.
Цяпер сітуацыя змянілася. Некаторыя палеантолагі апісваюць навуку пра дыназаўраў як другую эпоху адраджэння. Яны маюць на ўвазе, што для больш глыбокага разумення жыцця і часоў дыназаўраў выкарыстоўваюцца новыя падыходы.
Адзін з такіх новых падыходаў — проста паглядзець на тое, што ўжо было знойдзена, як гэта было ў выпадку з Rhinorex.
У 1990-х гадах выкапні рэшткі рынарэкса былі перададзеныя ва Універсітэт Брыгама Янга. У той час палеантолагі засяродзіліся на адбітках скуры, знойдзеных на касцях тулава гадразаўра, пакідаючы мала часу для скамянелых чэрапаў, якія ўсё яшчэ знаходзіліся ў горных пародах. Затым два дактаранты вырашылі вывучыць чэрап дыназаўра. Праз два гады быў адкрыты рынарэкс. Палеантолагі пралілі новае святло на сваю працу.
Першапачаткова рынарэкса выкапалі ў раёне штата Юта пад назвай Нэслен. Геолагі мелі даволі выразнае ўяўленне пра асяроддзе, якое раней існавала на тэрыторыі Нэслена. Гэта было эстуарыйнае асяроддзе пражывання — балоцістая нізіна, дзе прэсная і салёная вада змешваліся паблізу ўзбярэжжа старажытнага мора. Але ў глыбіні мацерыка, за 200 міль, мясцовасць была зусім іншай. У глыбіні мацерыка былі знойдзены іншыя гадразаўры, грэбеньчатыя. Паколькі ранейшыя паленантолагі не даследавалі поўны шкілет Нэслена, яны выказалі здагадку, што гэта таксама грэбеньчаты гадразаўр. У выніку гэтага меркавання была зроблена выснова, што ўсе грэбеньчатыя гадразаўры маглі аднолькава выкарыстоўваць рэсурсы як мацерыка, так і эстуарыяў. Толькі пасля паўторнага даследавання паленантолагамі было зразумела, што гэта насамрэч рынарэкс.
Як быццам частка пазла стала на сваё месца, адкрыццё таго, што рынарэкс быў новым відам жыцця позняга крэйдавага перыяду. Знаходка «Каралеўскага носа» паказала, што розныя віды гадразаўраў адаптаваліся і эвалюцыянавалі, каб запоўніць розныя экалагічныя нішы.
Проста больш уважліва разглядаючы закамянеласці ў пыльных кантэйнерах, палеантолагі знаходзяць новыя галіны дыназаўрнага дрэва жыцця.
——— Ад Дэна Рыша
Час публікацыі: 1 лютага 2023 г.